Альянс Банк, Темірбанк және ForteBank бірігу мысалында Қазақстандағы банк секторын сауықтырудың қысқаша тарихы.
«ForteBank» АҚ – бүкіл ел бойынша 102 бөлімшеден тұратын 19 филиалы және кең желісі бар Қазақстандағы жетекші банктердің бірі. 2017 жылы Лондондағы The Banker беделді сыйлығын тапсыру рәсімінде Forte «Қазақстандағы жыл банкі» деп танылды, ал 2018 жылы Global Finance журналы ForteBank-ті 25-ші жыл сайынғы әлемдегі үздік банктерге марапаттау рәсімінде «Қазақстанның үздік банкі» деп атады. Сараптамалық комиссиялардың шешімдеріне банктің нарықтық ұстанымдарының күшеюі, маңызды қаржылық көрсеткіштердің өсуі, технологиялық шешімдердің енгізілуі және бизнестің жаңа бағыттарының дамуы әсер етті. 2018 жылдың басында ForteBank активтері бойынша елдегі капиталдандыру және өтімділік деңгейі бойынша бес ірі банктің және үздік-3 банктің қатарына кіреді. 2017 жылы Moody’s агенттігі ForteBank рейтингтері бойынша болжамын «тұрақтыдан» «оңға» дейін жақсартты. Сондай-ақ, S&P Global Ratings агенттігі банктің ұлттық межелік бойынша рейтингін «kzBB»-ден «kzBB+»-ге дейін қайта қарады.
Forte клиенттері басқа банктердің банкоматтарынан комиссиясыз қолма-қол ақша ала алады, тауарлар мен қызметтерге қолма-қол ақшасыз төлем үшін cashback төлем картасына түседі, 10 мыңнан астам кәсіпкер клиенттерге қызмет көрсету үшін ForteBank pos-терминалдарын белсенді пайдаланады, ал ForteBank қосымшасы 2017 жылы Markswebb талдау агенттігінің пікірінше, Қазақстандағы ең үздік ұялы банк және ТМД-дағы банктің 9-шы үздік қосымшасы болып танылды. Бірақ әрдайым бұлай болған емес.
Төрт жыл бұрын жағдай мүлдем басқаша болды. Басқа банк — Альянс Банк — «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорына тиесілі болды және проблемалы болып саналды. Альянс Банк қана емес, Темірбанк те проблемалы болды. Үш банкті біріктіру процесі Lazard инвестициялық банкінің және White & Case американдық заң фирмасының сүйемелдеуімен жүрді. ForteBank атауы үшеуінің арасынан кездейсоқ таңдалмады. Бұған дейін елеулі маркетингтік зерттеу жүргізілді, оның нәтижелері осы қаржы құрылымдарында бұрын жүргізілген қайта құрылымдау есебінен Қазақстандағы банк қызметтерін кредиторлар мен тұтынушылар арасында Альянс Банк пен Темірбанк тым жоғары теріс танылғандығын көрсетті.
Bloomberg.com берген сұхбатында біріккен банктердің акционері Болат Өтемұратов Темірбанкті сатып алуға және ForteBank капиталына шамамен 400 млн. доллар салғанын айтты. Бес жыл бұрын Tengrinews.kz берген сұхбатында бизнесмен өзінің бизнес-беделімен клиенттерге қазақстандық үздік банктердің бірін құруға кепілдік беруге дайын екенін айтты: «…қомақты қаражат пен күш жұмсалды, сондықтан біріккен банк өміршең болуы тиіс. «Альянс банкті» қайта құрылымдау және «Темірбанкпен» бірігу процесі аяқталғаннан кейін біріккен банк капиталдың жеткіліктілігі мен өтімділік деңгейі бойынша Қазақстанның банк жүйесінің көшбасшыларының бірі болады деп сенемін», – деп түсіндірді жағдайды Болат Өтемұратов.
2013 жылдың қазан айында Болат Өтемұратов пен «Самұрық-Қазына» қоры арасында келіссөздер басталды, ал 2014 жылдың мамыр айында Өтемұратов қордан Темірбанктің жай акцияларының 79,88%-ын және Альянс банктің жай және артықшылықты акцияларының 16%-ын сатып алды. Самұрық-Қазына қоры 51% үлеспен Альянс банктің мажоритарлық акционері болып қалды. 2014 жылы Темірбанк пен ForteBank жеткілікті капиталға ие болды, ал Альянс банк – қатаң теріс болды. Сондықтан бірігу Альянс банкті қайта құрылымдаудан кейін ғана мүмкін болды. Бұл үдеріс 2014 жылдың желтоқсанында аяқталды, кейінірек «Самұрық-Қазына» Болат Өтемұратовқа Альянс банктің қалған акцияларын сату туралы шешім қабылдады.
«Самұрық-Қазына» қорының өкілі Елена Бахмутова жағдайды түсіндіре отырып, оны мемлекеттік ұйымдардың екінші деңгейдегі банктердің капиталынан шығуына жақындауға мүмкіндік берген сыни шекара ретінде сипаттады. Ол Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасы осындай екенін еске салды. Бұл – қазақстандық банк жүйесін сауықтыру және қаржы секторын тұрақтандыру жөніндегі дағдарысқа қарсы бағдарламаны орындау жөніндегі үлкен қадам, оның шеңберінде «Самұрық-Қазына» қорын қордың тікелей функциясы болып табылмайтын банктерді басқарудан босату көзделді. Мұның бәрі кешенде қазақстандық банктердің — жеке және корпоративтік тұлғалардың қызметтерін түпкілікті тұтынушылар үшін, ақпараттық технологиялар мен банк секторының бәсекелестігін енгізу арқылы сервисті жақсартуға және өнім портфельдерінің сапасын арттыруға үлкен пайда әкелді.