Алматының Бас ботаникалық бағында жарты ғасырда алғаш рет ауқымды қайта құру жүріп жатыр. Кәсіпкер және меценат Болат Өтемұратов Қоры жасыл қорды жаңартуға және қала тұрғындары үшін қолайлы рекреациялық аймақ құруға 15 млн доллар бөлді. Мұнда жаңа кіру павильондары, артезиан суы бар тоғандар, субұрқақтар және тіпті амфитеатр орнатылды.
Олар 2019 жылдың мамыр айында жұмысқа кірісіп, ал 2020 жылдың маусым айының ортасында жұмыстар аяқталды. Ал 12 мамырда Болат Өтемұратов Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа қайта құрудан кейін Ботаникалық бақты көрсетті. Біз жұмыс барысы жайлы және ауқымды жұмыс аясында не істелгені туралы әңгімелейміз.
«Бұл – біздің Алматыға сыйымыз, бақ мемлекет меншігінде қалады»
2018 жылы Өтемұратов қоры Ботаника және фитоинтродукция институтының сұранысы бойынша бастаған қайта құру жобасына дәл осындай лейтмотив салынған. Негізгі мақсат – оның аумағының тұтастығы мен бірегейлігін сақтай отырып, Ботаникалық бақты қалпына келтіру, инфрақұрылымды жаңғырту және жасыл қорды ұлғайту. «Егер мақсат қағазда болмаса, онда ол жоқ», – дейді инженерлер. Сондықтан жобаны іске асыруға «Верный Капитал» компаниялар тобының үздік менеджерлері тартылды, ал көпшілік тыңдауларда сызбалармен және талқылаумен дайындық жұмыстары ұзақ уақытқа созылды.
Қасым-Жомарт Тоқаев Алматыға жұмыс сапары аясында Бас ботаникалық баққа барды. Қазақстан Президенті жұртшылық пен сарапшылар қауымдастығының тікелей қатысуымен жүзеге асырылған жеке қайырымдылық бастамасын жоғары бағалады.
«Менің ойымша, әкімдік Болат Өтемұратов Қорымен бірлесіп осы бағытта өте үлкен және ең бастысы, маңызды жұмыс атқарды. Мен барлық алматылықтарды осы аумақты қорғауға, оған өз үйіндей қарауға шақырамын және бұрынғы күндердегідей Ботаникалық бақ алматылықтардың сүйікті баратын орындарының біріне айналады деп ойлаймын. Сондықтан сізге сәттілік тілеймін», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Қайырымдылық қорының құрылтайшысы Болат Өтемұратов Мемлекет басшысына көңіл бөліп, жоғары баға бергені үшін алғысын білдірді.
«Бұл жобаны жүзеге асыруға біз бақтың жасыл қорын сақтап қана қоймай, оны жаңа коллекциялармен байыту арқылы көбейту үшін барлық жауапкершілікпен қарадық. Мұқият қалпына келтіру және озық технологияларды пайдалану – біз басшылыққа алған екі негізгі қағида. Біз бұл жобаға жанымыз бен жүрегімізді салдық, жаңартылған ботаникалық бақтың алматылықтарға ұнауы үшін қолдан келгеннің бәрін жасадық. Бұл – біздің қалаға берген сыйлығымыз, біз оны риясыз жасаймыз: бақ мемлекет меншігінде қалады және ғылыми қызметін жалғастырады», – деді Болат Өтемұратов.
Үш кит: ерекше мәртебе, ашықтық және жариялылық
Қайта құру тұжырымдамасы мен шеберлік жоспары 2018 жылдың жазында өткен қоғамдық тыңдауларда көпшілікке ұсынылды. Ботаникалық бақтың ерекше мәртебесін және қайта құру жобасына қоғамның жоғары қызығушылығын ескере отырып, Болат Өтемұратов Қоры басынан бастап оның толық ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз етті. Ұсынымдар мен тілектерді ескере отырып, сол жылдың күзінде қайта құрудың эскиздік жобасы ұсынылды. Іске асырудың барлық уақытында БАҚ, қоғамдық және экологиялық белсенділердің қатысуымен төрт рет баспасөз турлары өткізілді. Одан әрі: құрылыс жұмыстарының басталуы, қоғамдық бақылау тобын қадағалау және ауқымды құрылыс.
Енді атқарылған жұмыс туралы сандармен айтсақ. Бір жыл ішінде бақта электронды билет жүйесі бар үш жаңа кіру павильоны салынды. 174,3 мың өсімдік отырғызылды, оның ішінде 1300-ден астам ағаш, 40 мың бұта, 130 мың дәнді және көпжылдық өсімдіктер, 3 мың раушан. Сумен жабдықтау жүйесі қалпына келтіріліп, тамшылатып суару және автосуару жүйелері құрылды – енді жасыл қор тәулігіне 2760 қосымша текше метр су алады. Ботаникалық бақтың қоғамдық аймақтарының ауданы 27,7 гектарға дейін ұлғайтылды және кеңейтілді, 50 мың шаршы метр жолдар мен аяқжолдар жөнделді, олардың бойында жарықтандыру (1500 шам) және бейнебақылау (130 камера) жүйелері орнатылды, бақ жиһазы (250 орындық) жаңартылды. Солтүстік партерде жол жабыны табиғи тасқа ауыстырылды, «құрғақ» субұрқақ пен су өсімдіктері бар су қоймасы жасалды. Бос орында үш тоған, пергола, шөптер алқабы, үйеңкі, жөке, қайың және қарағай аллеялары бар Оңтүстік партер құрылды. Бақ картасы мен жасыл қордың сипаттамасы бар ұялы қосымша әзірленді.
Ботаникалық бақтың барлық аймақтарының мүмкіндігі шектеулі топтарға қолжетімді болуына ерекше назар аударылады: арбалар үшін ыңғайлы пандустар салынды, тактильді жолдар салынды.
Айта кету керек, Ботаникалық бақтағы тоғандар 30 жылдан астам уақыт бойы қараусыз болды. Қайта құру аясында резервуарлар қалпына келтіріліп, артезиан суы бар үш жаңа тоған салынды. Қазір Алматы Ботаникалық бағын қайта жаңарту аяқталуға жақын. Қазіргі уақытта Оңтүстік партерде жолдар салу және Оңтүстік кіреберіс павильонына іргелес аумақ бойынша автомобиль жолдары, сондай-ақ өсімдіктерді отырғызу және бақ жиһаздарын орнату жұмыстары жалғасуда.
«Бұл – біз үш негізгі қағиданы ұстанған қайырымдылық жобасы. Біріншісі – Ботаника және фитоинтродукция институтының дендрологтарымен және ғалымдарымен тығыз консультацияларда бақ өсімдіктеріне ұқыпты қарау, флораны сақтау және байыту. Екіншісі – ерекше қорғалатын табиғи аймақтарды жобалауда, сәулет және инфрақұрылымды жоспарлауда ең үздік әлемдік тәжірибе мен озық сараптаманы пайдалану, жайлы және қауіпсіз қоғамдық кеңістікті құру үшін экологиялық таза, жоғары сапалы материалдарды қолдану. Үшіншісі – қоғамдық тыңдаулар мен қаланың белсенді тұрғындарымен және экологиялық ұйымдармен қайта құру жұмыстарының жоспарлары бойынша, оның ішінде әлеуметтік желілер арқылы тұрақты диалог жүргізуді қоса алғанда, ашықтық пен есептілік», – деді Болат Өтемұратова Қорының директоры Марат Айтмағамбетов.
Енді Ботаникалық бақ заманауи, жайлы және экологиялық таза қоғамдық кеңістікке ұқсайды. Келушілер баққа Тимирязев көшесінен, «Атакент» көрме орталығынан, сондай-ақ Әл-Фараби даңғылынан кіре алады.