Өткен жылы Алматыда Болат Өтемұратов Қорының «Жасыл мектеп» атты ерекше жобасы басталды. Оңтүстік Астананың бірден 16 мектебінде балалар өсімдіктер өсіруді үйренетін жылыжайлар пайда болды. Біз жобаны оқушылардың бірімен бірге бақыладық.
Артем Кривонос № 34 гимназияның алтыншы сыныбында оқиды. Ол цифрлық өнерді жақсы көреді, зергерлік бұйымдарды тоқуды ұнатады және асыранды жануары – кесіртке Кукиге күтім жасайды. Бірақ Артем әсіресе өсімдік шаруашылығын жақсы көреді. Өсімдіктерге деген қызығушылық ерте балалық шақта пайда болды – ол әжесімен бірге бақша отырғызды. Бірақ өткен жылы Артем гимназиясында және Алматының тағы он бес мектебінде іске қосылған «Жасыл мектеп» жобасы бұл іске деген сүйіспеншілікті нығайтуға көмектесті. Артем өзінің оқу орнында жылыжай сала бастағанын көргенде – ол өз көзіне сенбеді. Міне, өсімдіктердің өмірі туралы көбірек білуге мүмкіндік.
Артем және басқа оқушылар алғашқы экскурсиядан кейін жұмысқа кірісті. Жылыжайда олар күн сайын болады – кез келген бос минутта олар онда өзгерістерді көруге жүгіреді. Бұл өсімдік шаруашылығы міндетті пән емес, қосымша сабақ болып табылады. Артем прогресті алғашқылардың бірі болып бақылайды және сыныптастарымен бірге таңғажайып нәрселерді байқайды.
Артем барлық әсерлерімен ата-анасымен бөліседі. Оның анасы Анастасия мұндай жобаға ұлына қатысудың баға жетпес пайдасы бар екенін мойындайды: «Баланың өміріндегі барлық кеңістікті алып жатқан гаджеттер ғасырында мұндай жобалар – сиқырлы нәрсе. Менің ойымша, балалар еңбекке, табиғатқа араласуы керек. Оның қолжетімді болуы да тамаша: бала мектепке келді және оқу күні аясында көптеген қызықты нәрселерді білді. Сонымен қатар, суық мезгілде, әжесінің бақшасы болмаса да, Артем оқуынан алаңдамай, өз дағдыларын шыңдайды. Табиғатпен байланыста балалар сөзсіз өзгереді, олар жауапкершілікті үйренеді, өсімдіктер арқылы қоршаған әлемге және адамдарға қамқорлық жасауға дағдыланады».
Артем мектебінде жылыжайда балаларға биология пәнінің мұғалімі Екатерина Николаевна Рожкова көмектеседі. Ол жобаға балалардың қандай қуанышпен қатысатынын атап өтеді: «Бұрын балалар мектеп жанындағы учаскеде қалай жұмыс істегені есіңізде ме? Содан кейін ол жоғалды. Қазір оқушыларға еңбекке баулуға көмектесетін «Жасыл мектеп» сияқты жобалардың пайда болуы өте тамаша. Айтпақшы, балаларда идеялар көп. Біздің бір шәкірт бірде жылыжайдың бір бөлігін беріңіз, мен банан өсіргім келеді деп сұрады. Ал басқа балалар жылыжайға отырғызу үшін үйден әр түрлі тұқымдар әкеледі. Бізде қияр, насыбайгүл, күнзе, руккола және асжапырақ жиналды. Біз тіпті екі банка қиярды басып алдық». Егін жинау Артем үшін де үлкен оқиға болды.
«Жасыл мектеп» – бұл оқушылар арасында экологиялылықты дамыту туралы жоба, сондықтан жылыжайларды салу мен жабдықтаудан басқа, қор сарапшыларды шақыруды қамтитын тұтас оқу бағдарламасын әзірледі. Мектептерде енгізілген осы бағдарлама бағыттарының бірі – кәсіби экожаттықтырушылар, Қазақстандағы алғашқы zero waste дүкенінің және HelloEcoэкоконсалтинг өкілдері өткізген қалдықтарды сұрыптау туралы шеберлік сыныптары.
«Болат Өтемұратов Қорының өкілдері бізге «қоқыс» бойынша сабақ өткізу идеясымен жүгінген кезде, формат – оқушылармен тікелей қарым-қатынас жасай отырып, интерактивті дәріс және сұрыптау бойынша практикалық шеберлік сыныбы пайда болды. Біз қоқыстың не екенін, оның қайта өңделетін және қайта өңделмейтін болып бөлінетінін айтып қана, жай көрсетіп қана қоймай, әр оқушыны іс жүзінде өз қолымен қалдықтарды сұрыптауға тартқымыз келді», – дейді HelloEco негізін қалаушы және бас директоры Дина Огай.
Интерактивті дәріс барысында ұйымдастырушылар оқушылармен қоқыс деген не, оның қайталама шикізаттан айырмашылығы, қалдықтармен не болатыны және оларды не үшін сұрыптау керектігі туралы әңгімелесті. Сонымен қатар, викториналар өткізіліп, қайта өңделген материалдардан жасалған заттар көрсетілді. Ең бастысы: балаларға әр түрлі таңбалары бар қалдықтар көрнекі түрде көрсетіліп, қайсысын қайта өңдеуге болатынын және қайсысын өңдеуге болмайтынын түсіндірді. Шеберлік сыныбының нәтижесі қалдықтарды сұрыптау эстафетасы болды.
Дина Огай, HelloEco негізін қалаушы және бас директоры:
«Балалар үшін бұл, ең алдымен, жаңа ақпарат, жаңа нейрондық байланыстар. Және ең бастысы – білу, көру, өзі үшін анықтау, түсіну. Олар себеп-салдарлық байланысты көре бастайды: олар жазған дәптерді алу үшін ағашты кесу керек. Егер қолданғаннан кейін бұл дәптер полигонға түссе – ол жануарларға, топыраққа, суға және адамдарға зиян тигізеді және жаңа ағашты кесуге тура келеді. Бірақ егер бұл дәптер қабылдау пунктіне тапсырылса және ол қайта өңдеуге кететін болса, онда одан жаңа дәптер, майлық, дәретхана қағазы, қорап жасауға болады. Ол жаңа өмір алады және жаңа ағашты кесудің қажеті жоқ. Дұрыс жеткізілген ақпараты бар бір шеберлік сыныбы баланың санасында тиімді бұрылыс бола алады.
Біз 16 шеберлік сабағын өткіздік, оған 500-ден астам оқушы қатысты.
Балалар пластикалық бөтелкенің бес жүз жылға дейін, ал шыны бөтелкенің мың жылға дейін ыдырайтынын білмеген бірде-бір сабақ болған жоқ! «Қоқыс тастайтын жер» сөзінің мағынасын түсінбейтін бірде-бір оқушы болған жоқ. Эстафеталық практика кезінде балалар қоқыстарды өздері сұрыптап, қайта өңдеуге тапсыру үшін қайта өңделетін заттарды бөліп ала алады. Біз оларға материалдың дұрыс таңбалануын іздеуді жеңілдету үшін плакат парағын дайындадық. Бірақ балалар онсыз да орындай алды! Бұл жаста балаларда нағыз саналылық пайда болады. Өйткені олар біздің өміріміздің және бүгінгі іс-әрекетіміздің нәтижесін мұраға қабылдайды. Осы оқиғаның бір бөлігі болғаныма және өз үлесімді қосқаныма қуаныштымын. Бұл – адамзаттың «жасыл» болашағы бар деген сенімнің тағы бір буыны».
Шеберлік сабақтарына балалардың қызығушылығын көріп, осындай сабақтардың практикалық пайдасын жоғары бағалаған мұғалімдер де қатысты. № 168 мектеп-гимназиясының 5 «А» сыныбының сынып жетекшісі Айнагүл Топаева осылай дейді:
«Мұндай бастамалар сөзсіз қажет, өйткені олар табиғатқа деген ұқыпты қатынас пен еңбекті құрметтеуге тәрбиелейді. Бұл – өте қызықты және пайдалы ақпарат, тіпті мен, мұғалім, кейбір нәрселерді алғаш рет естідім. Біздің балаларымыздың саналы адамдар болып өсуі үшін тағы не істеуге болады? Маған жеке пән керек сияқты. Егер аптасына кемінде екі рет осындай сабақтар – сабақтар, әңгімелер, ойын түріндегі пікірталастар өткізілсе, мәні болар еді. Айтпақшы, осылайша біз балаларды ғана емес, олардың ата-аналарын да тәрбиелейміз – оқушылар үйлеріне оралып, аналарымен және әкелерімен әсерлерімен бөліседі. Бұл – жаһандық мәселені шешуге көмектесетін қарапайым қадам. Менің ойымша, бұл жүзеге асырарлық, бұл жай ғана уақыт мәселесі».
«Жасыл мектеп» жобасымен бұдан әрі не болады? Біріншіден, жылыжайлары бар Алматы мектептерінде бұл бағыт дами береді. Екіншіден, жаңа оқу жылының басында елордада 20 жылыжай орнатылып, жабдықталады – жылыжайларды жобалау және мектептерді іріктеу жұмыстары жүргізілуде. Бір жылдан кейін Шымкентте тағы 20 жылыжай салынады. Содан кейін, Қазақстанның барлық мектептері біртіндеп қамтылып, олардың әрқайсысында балалар күтіп қарайтын табиғаттың өз бұрышы пайда болады деп үміттенеміз.