2024 жылдың мамыр айы ауа температурасы қатарынан жоғары орташа жаһандық рекордтық деңгейге жеткен 12-ай болуға тиіс еді, бұл парниктік газдар шығарындыларының салдарынан орын алып отырған жаһандық жылынудың әсері жалғасып отырғанын көрсетеді.
Атмосфера мен мұхиттардың жылынуы бүкіл әлемде соның ішінде Оңтүстік-Шығыс Азиядағы қатты ыстықты, Араб түбегі мен Бразилиядағы қатты жаңбырды, Африканың оңтүстігіндегі құрғақшылықты және т.б.қоса алғанда, ауа райының күрт өзгерісін туғызады.
Париж климаттық келісіміне сәйкес, БҰҰ-ға мүше мемлекеттер 2050 жылға қарай қол жеткізуге келіскен парниктік газдар шығарындыларын азайтудан басқа, климаттың өзгеру салдарларын азайту және оларға бейімделу барған сайын маңызды бола түсуде. Дүниежүзілік банктің мәліметтері бойынша, Париж келісімінің мақсаттарына қол жеткізу үшін 2030 жылға қарай салдарды азайту үшін қажетті шаралардың шамамен 37%-ы табиғатты үнемдеу шешімдері арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін.
Қазақстандық кәсіпкер және филантроп Болат Өтемұратов қаржыландыратын Нархоз Университеті жанындағы Қазақстанның орнықты даму ғылыми-зерттеу институты (SKRI) табиғатты үнемдейтін шешімдер әзірлейді, олар экологиялық проблемаларды жеңілдетуге бағытталған. Осындай проблемалардың бірі – күйе, шаң және жану салдарынан болатын жанама өнімдерді қамтитын қатты заттар – ластаушы заттар, соның ішінде. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының бағалауы бойынша, ауамен тыныстағанда бірге жұтылатын қатты заттар жыл сайын 7 миллион адамның мезгілсіз өліміне әкелуде. Сонымен қатар, олар жылуды сақтай отырып, жаһандық жылынуға ықпал етеді.
SKRI директоры, доктор Брендан Дюпрей өнеркәсіптік нысандар мен қалаларға жақын жерлерде өсімдік өсіру арқылы кедергі келтіре отырып, ауадан зиянды бөлшектерді сіңіруге мүмкіндік беретін «Фито қармау» технологиясын әзірледі және оны енгізуде. Институт ғалымдары желдің табиғатын және белгілі бір нақты аймақтардағы топырақтың күйін зерттейді, содан кейін суперкомпьютердегі ENVI-met бағдарламалық жасақтамасын пайдаланып, ағаштар мен бұталардың қандай түрлерін және бөлшектердің максималды ұсталуына қол жеткізу үшін объектіден қандай қашықтықта отырғызу керектігін модельдейді.
Осы жылдың көктемінде SKRI командасы Қазақстандағы ірі алтын өндіруші RG Gold компаниясының нысандарының айналасына ағаш отырғызуға кірісті. RG Gold қалдық қоймалары мен ұсақтаушы жабдықтардың жанындағы екпелердің бірінші қатары шаңның ірі бөлшектерін ұстайтын акация бұталарынан тұрады. Келесі қатар – теректер мен қарағаштар, олардың биіктігі мен тығыз жапырақтары желмен ұшып келетін ұсақ зиянды бөлшектерді ұстайды. RG Gold нысандарының айналасына барлығы 20 000-нан астам ағаш пен бұта отырғызылады.
Есептеулер көрсеткендей, фитоқармау ауаның ластануын 40%-ға дейін төмендетуі мүмкін. Бұл – айтарлықтай маңызы бар салдарды азайтудың маңызды шарасы. RG Gold-да 800 адам ауысыммен жұмыс істейді, ал компанияның кенішіне жақын екі ауылда 2000-ға жуық адам тұрады. Ауаның ластануын азайту улы шаңның кеншілер мен жақын жерде тұратын жергілікті тұрғындарға әсерін азайтады және денсаулықты жақсартады. Бұл – Орнықты дамудың №3 мақсатына – денсаулық пен әл-ауқатқа қол жеткізуге қосылатын елеулі үлес, бұл Қазақстанды қоса алғанда, әлемдік қоғамдастық үшін басымдық болып табылады. ОДМ-ға қол жеткізуді қолдау үшін фитоқармау сияқты инновациялардың жаһандық деңгейде ауқымын кеңейтуге болады, бұларды ілгері апару 2030 жылға жоспарланған көрсеткіштерге қол жеткізу үшін қажет нәрседен айтарлықтай артта қалып келеді.
SKRI сонымен қатар коммерциялық негізде жұмыс істейді және Орталық Азиядағы басқа ірі тау-кен өндіру компанияларымен серіктестік құрды, бұл институттың сарапшылар тобы ұсынатын экологиялық шешімдерге салалық сұраныстың бар екенін көрсетті.
SKRI өзінің жұмыс портфолиосын Нидерландының Тauw қорының гранты арқылы кеңейтті. Грант аясында ESRI мысалы, қоршаған ортаны ластамау мақсатында ауыр металдарды жою үшін Орталық Азиядағы тау-кен өндіру компанияларының қалдық қоймаларының ағынды суларын тазарту үшін табиғатты үнемдейтін шешімдер әзірледі.
Ластаушы заттарды сіңірудің мүмкін болатын әдістерінің бірі – қалдық қоймалардың түбіне және жақын маңдағы бұлақтарға арнайы биокөмір мен шымтезек төсеніштерін төсеу. Тағы бір нұсқасы – ағаштарды тамыр жүйесі су өткізбейтін материалдан жасалған «құдықтармен» қоршалған етіп отырғызу, бұл жер асты суларының терең қабаттарынан ластаушы заттарды сіңіруді жеңілдетеді.
SКRІ әзірлемелері өнеркәсіптік авариялардың трансшекаралық әсері туралы БҰҰ ЕЭК Конвенциясы шеңберінде үздік практиктер болып танылды және Қала құрылысы атласына, қалалар үшін табиғат үнемдеу шешімдерінің барынша толық базасына енгізілді. Халықаралық тау-кен өндіру компаниялары Институт әзірлеген фитоқармауға және басқа да табиғатты үнемдейтін технологияларға қызығушылық танытып, оларды Канада мен Танзаниядағы шахталарда әлеуетті пайдалануды қарастыруда.
Дереккөз: Globalminingreview.com