Қазақстан теннис федерациясын қазақстандық кәсіпкер Болат Өтемұратов басқарған сәттен бастап 10 жыл өтті. Қазақстан теннис федерациясының вице-президенті Диас Досқараев пен атқарушы директор Юрий поляк «Къ» берген сұхбатында спорттық ұйым осы кезеңде басқарудың жаңа стилінің арқасында қандай өзгерістер мен жетістіктерге жеткенімен бөлісті.
– Қазақстан теннис федерациясы коммерциялық емес ұйым болып табылады. Сіздер қандай қаражат есебімен әрекет етесіздер?
Д.Д. – Федерацияның республикалық қоғамдық бірлестік ретіндегі басты мақсаты – теннисті дәріптеу. Чемпиондарды тәрбиелеу, жарыстарды қаржыландыру, априори олимпиадашыларын даярлау Мәдениет және спорт министрлігі мен Ұлттық Олимпиада комитетінің міндеті болып табылады.
Бірақ Қазақстан теннис федерациясының көзқарасы ерекше, ауқымды. Мұнда оның президенті Болат Өтемұратов теннис орталықтарын салудан бастап чемпиондарды тәрбиелеуге және жоғары жетістіктер спортын дамытуға дейін көп нәрсені өз мойнына алды. Неліктен? Теннис – өте қымбат спорт түрі. Біріншіден, халықты барынша қамту үшін дамыған және қолжетімді теннис инфрақұрылымы қажет, екіншіден, отандық жұлдыздарды өсіру үшін мықты жаттықтырушылар құрамы қажет, үшіншіден, кәсіби өсу үшін спортшылар апта сайынғы турнирлерге тек Қазақстанда ғана емес, шетелде де қатысуы қажет. Осылайша, Қазақстанда теннистің нақты серпілісі үшін мемлекеттік қолдау ғана мүмкін емес. Қазақстан теннис федерациясы президентінің жеке күш-жігері елді әлемдік теннис иерархиясында сапалы жаңа деңгейге көтеруге көмектеседі.
– Сіз нақты есеп бере аласыз ба – федерация биыл мемлекеттен қанша алды?
Ю.П. – Бүгінгі таңда біздің демеушіміз «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ АҚ болып табылады. Биыл қор бізге 800 миллион теңге бөлді. Бұл федерация бюджетінің шамамен 25%-ын құрайды. Қалған 75%-ы – ҚТФ президенті тартатын демеушілік қаражат. Оның үлкен еңбегі – конъюнктуралық ауытқуларға қарамастан, демеушілік қаржыландыру азаймайды. Керісінше, 2017 жылы біз іс-шаралар санын және тенниске жалпы қаржылық инвестицияларды, оның ішінде ҚТФ президентінің жеке қаражаты есебінен бір жарым есе арттыра алдық. 2008 жылдан бері теннис орталықтарының құрылысын қоса алғанда, теннисті дамытуға 60 миллион доллардан астам инвестиция салынды деп ашық айта аламыз.
– Биылғы жылы бюджеттің бөлінуін бере аласыз ба? Қай саланың қай компаниялары демеуші болды, мүмкін олардың аттарын атайсыз?
Ю.П. – Демеушілерден біз негізгі жобаларға жылына шамамен 2,5 миллиард теңге аламыз. Бюджеттің жеке жолы теннис орталықтарының құрылысына бөлінеді. Қазір біз үшеуін салып жатырмыз, мысалы, Алматыда оның құны 1,3 миллиард теңгені құрайды.
Астанада Ұлттық теннис орталығының базасында Болат Өтемұратов өз қаражаты есебінен құрған «АТЛАНТ» спорттық-оңалту орталығы біз үшін үлкен жоба болды. Бұл әлемдік стандарттарға сай келетін озық орталық ең жаңа жабдықтармен жабдықталған және спортшыларды, соның ішінде теннисшілерді ғана емес, біздің барлық олимпиадалық ойыншыларымызды оңалту және сауықтырумен айналысады.
Орталықтың жабдығы шамамен 2 миллион доллар болды, сонымен қатар халықаралық деңгейдегі физиотерапевт-дәрігерлерге жұмсалды. Спорттық медицина саласындағы мамандарды тарту қажет, өйткені Қазақстанда бұл салада объективті түрде білікті кадрлар өте аз. Шетелдік мамандар, өз кезегінде, жергілікті кадрларды оқытады. Осылайша, қазақстандық кадрларды тәрбиелеуге жыл сайын шамамен 1 100 мың инвестиция салынады.
– Теннис жаттықтырушылары бойынша солай жасауға – шетелдіктерді тартпау үшін жергілікті мамандарды өсіруге болмас па?
Д.Д. – бүгінгі таңда бізде 170 жаттықтырушы жұмыс істейді. Жылына біз шетелдік және жақын шетелден – Украина, Ресей, АҚШ, Германия, Польша, Испаниядан бірінші дәрежелі мамандарды тарта отырып, орта есеппен 2-3 семинар өткіземіз. Жыл сайын барлық жаттықтырушылар сертификатталады және әр түрлі семинарлар, курстар арқылы жұмысқа лицензия алады және барлығы емтихан тапсыруы керек. Біз көптеген перспективалы қазақстандық жаттықтырушылардың жалақыларын айына 120-150 мың теңгеге дейін базалық мөлшерлемемен 27 мың теңгеге жеткіземіз. Бұған қоса, біз бапкерлерге дарынды жастарды тіркейміз, олар үшін қосымша 40-тан 60 мың теңгеге дейін төлейміз. Дарынды жас спортшылар күн сайын, соның ішінде жаттықтырушымен жеке-жеке жаттығуы керек, бірақ ата-аналар, әсіресе аймақтарда, әрқашан қосымша ақы төлеу мүмкіндігіне ие бола бермейді. Не істеу керек? Қабілетті бала теннисті жақсы көреді, оны тастау керек пе? Жоқ. Сондықтан федерация жаттықтырушыларға қосымша ақы төлейді, сондықтан біз дарындарды жоғалтпаймыз – олар онсыз да аз.
Инфрақұрылымды дамыту туралы айта отырып, теннис орталықтары тек федерация қаражаты есебінен ғана салынбайтынын атап өткім келеді. Кейбір жағдайларда біз жергілікті әкімдіктермен бірге бастамашы және бірлескен тапсырыс беруші боламыз. Әкімдік бюджеттен қаражат алады, демеушілерді тартады, мысалы, «Қазақмыс», «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг», «Павлодарэнерго» корпорациялары. 4 корты бар бір теннис орталығын салу – бұл халықаралық немесе республикалық санаттағы турнирлерді өткізу үшін қажетті минимум, орташа есеппен 1-2 миллиард теңге тұрады.
– Демек, қазір өңірлерде теннис орталықтары әкімдіктердің қатысуымен және корпорацияларды тартумен салынып жатыр?
Д.Д. – Мысалы, Петропавлда мемлекеттік-жекешелік әріптестік бағдарламасы бойынша теннис орталығы салынуда. Әкімдік тапсырыс беруші болып табылады, біз құрылысқа бастамашылық жасадық және жетекшілік етеміз.
Ю.П. – Fortebank құрылысшы-концессионерге қаржы бөледі.
– Шығындарды төлеу моделі қандай болады?
Ю.П. – Құрылыс аяқталғаннан кейін, әкімдік дайын нысанды алған кезде, ол оны балансқа қабылдайды және ұстауға кететін ең төменгі шығындарды жабады. Егер ескертулер болмаса – әкімдік концессионерге объектінің мемлекеттік сараптамамен бекітілген құнын келесі үш жыл ішінде төлейді, ал концессионер әкімдікпен уағдаластыққа байланысты 7 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге басқарушы болады. Осылайша, әкімдік құрылысты емес, дайын объектінің құнын төлейтін болады, бұл бюджет үшін тәуекелдерді айтарлықтай азайтады және концессионерге жауапкершілік жүктейді. Концессионер шығындарды өтейді және шамамен 15% сыйақы алады, бұл оған банк алдындағы пайыздарды жабуға мүмкіндік береді.
– Демек, орталықтың пайдаланушылары мен теннис әуесқойлары өздері емес, осы инфрақұрылымды пайдаланғаны үшін әкімдік төлейді. Астанада да қосымша құрылыс салынбақшы.
Д.Д. – Иә, Астанада корт тапшылығы байқалуда, өйткені 24 корты бар Ұлттық теннис орталығы барлық тілек білдірушілер – балалар мен теннис әуесқойларын қабылдай алмайды. Бүгінгі таңда Алматы, ОҚО, Қарағанды, Қостанай облысы, Ақтау, Қызылорда, Талдықорған, Ақтөбе сияқты өңірлер мен қалалар корттардың тапшылығын сезінуде. Осы міндеттерді шешу үшін 2018 жылы Астанада тағы бір теннис орталығының құрылысы басталады, Алматыда құрылыс басталып, Ақтөбеде құрылыс күні-түні жүруде.
– Әріптестер Астанада жаттықтырушымен жаттығу өте қымбат екенін, егер жергілікті теннис орталығына баратын болсақ, бұл сағатына 3,5 мың, ал балаларды бір айлық оқыту 12 мың тұратынын айтады. Бұл сонда қандай да бір тоғыспалы қаржыландыру ма?
Д.Д. – Мұнда оқу ақысы мен корттарды жалға алу құнын бөл қажет. Жазғы кортты сағатына 1 200 теңгеге, ал қысқы жабық кортты сағатына 2 800 теңгеге жалдауға болады. Егер техниканы жеке үйренуге ниет болса, онда жаттықтырушының жұмысы сағатына қосымша 7 000 теңге тұрады. Осылайша, барлығы 8 200 теңге шығады, топтық сабақтарда бұл сома 3-4 адамға бөлінеді. Топтағы тұрақты сабақтар үшін айына 16600 теңге мөлшерінде төмендетілген құны бойынша төленеді. Балалар үшін топтық сабақтар ай сайын 15 000 теңгені құрайды. Егер басқа спорт түрлерімен салыстырсақ, теннис секциясындағы сабақтар көбінесе арзанға түседі.
– ҚТФ үшін чемпионды тәрбиелеу орташа есеппен қанша тұрады?
Д.Д. – Орташа алғанда, бір теннисшіні тәрбиелеу федерацияға 10 жылдық жаттығуда 60 мың доллар тұрады – 6 жастан 16-17 жасқа дейін. 18 жастан бастап кәсіби спорттық мансап басталады. Осы жастан бастап біз оны 21 жасқа дейін жаттықтырушыға бекітеміз және бұл жылына 100-120 мың АҚШ долларын тұрады. 21 жастан кейін біз Дмитрий Попко қазір шығуға тырысып жатқан үздік 100 деңгей туралы айтып отырмыз, мұнда шығындар деңгейі жылына 150-200 мың долларға дейін артады.
–Менің түсінгенімше, Сіз корттарды жалға бересіз, сіздің жаттықтырушыларыңыз топтық сабақтар өткізеді, коммерциялық емес ұйым болғаныңызға қарамастан коммерциялық қызметтер мен коммерцияландырудың қандай да бір деңгейін атай аласыз, солай ма? Сізде коммерцияландыру мен өзін-өзі қамтамасыз етудің мақсатты параметрлері бар ма, мысалы, 2020 жылға қарай шартты түрде 20%?
Ю.П. – Біз әрбір теннис орталығын өзін-өзі қамтамасыз етуге және өзінің негізгі операциялық шығындарын көтеруге тырысамыз. Әдетте теннис орталықтары бұл шығындарды өзі жабады. Бұған қоса, әрбір орталық балалар спортшыларының сабақтары үшін ең рейтингтік уақытта шамамен 40% корт-сағатты бөлуі керек. Қалған 60% уақытта орталықтар операциялық шығындарын жабу үшін тиімді жұмыс істеуі керек.
– Демек, өңірлердегі барлық теннис орталықтары Сіздің басқаруыңызда емес?
Д.Д. – Көпшілігі. Бізде үш теннис орталығы бар және екеуін жалға аламыз.
– Бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдарда Кукушкин, Голубев, Путинцевтің ресейлік шығу тегіне қарамастан ұлттық құрамада ойнайтыны туралы үнемі сын айтылады, жақында жыл басында жасаққа Бублик тартылды. Федерацияның бұл ойыншыларға шығындары қандай? Дияс, Құламбаева, Айнитдинова, Керімбаева бар екенін көріп отырмыз, бізде толығымен отандық жұлдыздардың ұрпағы қашан болады?
Д.Д. – Түбегейлі дұрыс және ең маңызды сұрақ. Легионерлер өз миссиясын орындауға келді. Рөлдік мысал немесе жоғары стандарт болмаған жағдайда, әсіресе спортта нәтижеге жету қиын. Сондықтан легионерлер көмек жеткіліксіз болған Ресейден әкелінді. Нәтижесінде олар көтерілді, арман орындалды, үздік-100-те ойнайды, Қазақстанды танытады және өскелең ұрпаққа үлгі болады. Біздің жастар теннисшілер құрамасы оларға бірден қолдау көрсетті.
2007 жылдан бастап осы бағытта нақты жұмыс басталды. 2008 жылы бірінші теннисші Юрий Щукин, 2009 жылдың соңында – Голубев пен Кукушкин қол қойды, осылайша 8 жыл өтті. Осы уақыт ішінде тенниске 6-7 жасында келген балаларымыз бүгінде 15-16 жаста. Олар 10-12 адам, әлеует бар және 23-24 жаста жақсы деңгейде ойнай алады. Неге бұрын емес? Өйткені қазір кәсіби мансап жүлделер санының артуына байланысты жоғары бәсекелестікке байланысты әлдеқайда кеш аяқталады. Егер бұрын ер теннисшілер кәсіби теннистен 29-30 жаста, ал әйелдер 27-28 жаста кетсе, қазір бұл сәйкесінше 36-37 жаста және 33-34 жаста болады, ал кейбіреулері тіпті 40 жаста да әлі ойнайды. Бірақ физиологиялық көрсеткіштер бойынша спорттық мүсіннің шыңы да шегерілді – ерлерде 22 жастан 26-27 жасқа дейін және әйелдерде 17-18 жастан 21-23 жасқа дейін. Біздің перспективалы спортшыларымыз қазір 15-16 жаста, яғни 8-10 жылдан кейін қазақстандық теннис жұлдыздарының тұтас бір тобы пайда болады деп әбден сене аламыз.
– Сонда олар қанша ақша таба алады?
Д.Д. – Үлкен дулыға турнирлерінің жүлде қоры жылына орта есеппен 3-5%-ға өсетінін ескерсек, соңғы Уимблдонда ол 37,7 миллион долларды құрады, егер олар бірінші айналымда 40 мың АҚШ долларын табатын үздік 100-те болса, орташа есеппен жылына 150-200 мың АҚШ доллары шығады.
– Шыңдарға жеткен легионерлер қазір табыс табады екен ғой. Қандай да бір қайтару бар ма, әлде бұл келісімшартта жазылмаған ба? Сіз ойыншылардан пайыздар алмайсыз ба?
Д.Д.: – Федерация жас теннисшілерді тартқан кезде екі жолы бар. Біріншісі – пайыздық қайтару – шамамен 15-25%. Біз қайтарылған қаражатты балалар теннисін дамытуға жұмсаймыз. Екінші нұсқа – біз теннисшімен келісімшартқа отырамыз, онда ойыншы ақша тауып, өзін қамтамасыз еткен кезде рейтинг өскен сайын қаржыландыру азаятынын көрсетеміз.
Ю.П. – Біздің ересектер құрамасының ойыншыларын қаржыландыруға қатысты нақтылау. Олар Дэвис пен Федерация кубогінің раундтарында жеңіске жеткенде, біздің федерация жүлдеге ие болады. Федерация бұл ақшаны өзіне қалдырады. Шындығында, егер олар ақша тапса, онда бұл сомалар федерацияға түседі. Біз жеңімпаздарды бонустармен және сыйақылармен ынталандырамыз, бірақ ақшаның көп бөлігі федерацияда қалады. Бастапқыда ересек ойыншылардың шығындары жас ойыншыларға жұмсағанымыздан бірнеше есе аз. Балалар Дэвис кубогінің ширек финалына шығып, Федерация кубогіндке жақсы өнер көрсеткенде, олар қаржыландыру сомасын толығымен жапты.
– Қазақстанның соңғы жылдардағы теннистегі ең үлкен жетістіктеріне тоқталсаңыз.
– Жоғарыдан бастайық. Төрт рет Дэвис кубогі, әлемдік лиганың финалистері. Яғни, біз әлемдегі үздік-сегізінші команда болдық, ойын спортының ішінен бұл Қазақстанның ең үздік нәтижесі екенін аз адамдар біледі. Мен спорттың ойын түрлеріне баса назар аударамын, бұл – ел үшін маңызды жетістік.
Әйелдер плэй-офф кезеңіне екі рет шықты – бұл әлемдегі ең үздік 16 команда. Азия ойындарының алтын медалі – ерлерде, қола медалі – әйелдерде. 14 жасқа дейінгі Азия чемпиондары – Гозаль Айнитдинова, 14 жасқа дейінгі Азия чемпионы. 14 жасқа дейінгі Азия кубогінде ұлдар арасында командалық үшінші орын. 80-нен астам халықаралық турнирде біздің жасөспірімдер әр түрлі гран-прилерді қоса алғанда, жиынтықта жеңіске жетті. 2017 жылы 12 жасқа дейінгі Орта Азиядағы ұлдар мен қыздардың чемпиондары.
Ярослав Шведова мен Зарина Дияс – жеке турнирлердегі жетістіктер туралы бөлек және көбірек айтуға болады. Шведованың екі Үлкен дулыға турнирі, Зарина Диястың WTA-да екі турнирі бар (Әйелдер теннис қауымдастығы – «Къ»). Біздің балаларда ATP турнирі бар (Кәсіби теннисшілер қауымдастығы. – «Къ») – Гамбург, Санкт-Петербург, Кукушкин, Голубев.
Жастар туралы көп айтуға болады, Еуропада, Германияда, Францияда жүлделі орындар алады. Достанбек Ташбулатов Германияда бірқатар турнирлерде жеңіске жетті, содан кейін Францияда бірінші орынға шықты. Жібек Құламбаева бірінші болды, Дмитрий Попко әлемнің барлық нүктелерінде бірінші орынға шықты. Қазір жүлделі орындарға ие болған теннисшілердің болашағы зор – Айнитдинова, Жукаев, Омарханов, Нарбеков, Ташбулатов, Астахова, Гальфингер. Қазір олар кәсіби теннисші болады деп айтуға әлі ерте, бес-жеті жыл күту керек. Бірақ 10 жылдан кейін олар легионерлерді алмастырады деп үміттенеді.