Бұл – Қазақстандағы аутистік спектрдің асқынулары бар балаларға арналған, Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің қолдауымен Болат Өтемұратов Қоры ашқан сегізінші орталық. Мұнда диагностика және түзету қызметтері тегін көрсетіледі.
Болат Өтемұратов Қоры 2015 жылы Қазақстанда «Аутизм. Баршамызға бір әлем» бағдарламасын іске қосты, оның аясында өңірлерде «Асыл Мирас» аутизм орталықтары ашылуда. Төрт жыл ішінде қор Алматы, Нұр-Сұлтан, Қызылорда, Өскемен, Ақтөбе, Орал, Шымкент қалаларында орталықтар ашты. Сегізінші орталық Петропавлда ашылды.
Бұған дейін Қазақстанда аутистік спектр асқынулары бар балалардың проблемаларымен ешкім шұғылданбаған. Диагноз үш жастан бес жасқа дейін психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация (ПМПК) кабинеттерінде қойылды. Түзету жұмыстары туралы айтудың қажеті жоқ: арнайы оңалту орталықтары мен АСА бар балалармен жұмыс істеу әдістері болған жоқ.
Қазақстанда ресми статистика бойынша мұндай төрт мыңға жуық адам бар. Алайда, шын мәнінде, сандар жоғары болуы мүмкін, өйткені ерте диагностика қазір ғана басталды. Қазақстанда аутизмнің таралу мәселелерін зерттеген Орегон зерттеу университетінің (АҚШ) профессоры Эрик Фомбоннның бағалауы бойынша бізде АСА-мен 59 мың бала бар.
Аутичстік спектр асқынулары әр түрлі болуы мүмкін: жеңіл және Аспергер синдромы сияқты ауыр. Бірақ әр жағдайда психиканың ерекше жағдайы бар балаға қоғамға қосылуға және оған өмірлік дағдыларды үйретуге көмектесуге болады. Дәл диагноз неғұрлым ертерек анықталса, түзету емін жүргізу мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады. «Асыл Мирас» аутизм орталықтарында осымен айналысады.
«Біздің орталықтар ерте қолдау, оқыту дағдылары, өмірлік дағдылар, қарқынды курс, әлеуметтік және сөйлеу дағдылары сияқты бағдарламаларды іске асырады», – дейді Болат Өтемұратова Қорының бағдарламалық директоры Жаныл Мұқашова. – «Асыл Мирас» барлық орталықтары Калифорния университеті мен АҚШ-тың Атланта қаласындағы Marcus Autism Center әзірлеген американдық технологиялар бойынша сабақтар өткізеді. Бұл технологиялардың тиімділігі дәлелденген. Біздің орталықтарда оқыған немесе жаттығатын әрбір баланың дамуында ілгерілеу бар».
«Аутизм. Баршамызға бір әлем» жобасына Болат Өтемұратов Қорының құрылтайшысы 12,5 миллион доллар бөлді. Бұл қаражатқа өңірлерде аутизм орталықтары ашылды, оларды қажетті жабдықтармен, психологтар, логопедтер және дефектологтар штатымен қамтамасыз етті. АСА бар балалардың ата-аналарына мұнда тегін қызмет көрсетіледі. Аутизмге күдікті әрбір бала алдымен орталықта диагностикадан өтеді, содан кейін ол мінез-құлықты түзету бағдарламасына қабылданады. Өйткені, аутистік спектр асқынуы таблеткамен емделетін ауру емес. Балаға әр түрлі дағдыларды дамытудың арнайы әдістерімен ғана көмектесуге болады.
«Мемлекеттік құрылымдардан айырмашылығы, бизнестің тәсілі әлдеқайда тиімді және сындарлы, – деп есептейді Қазақстандағы Бала құқықтары жөніндегі уәкіл Аружан Саин. – Кәсіпкерлер кәсіпқойларды іздейді, өйткені олар үшін ақша бөлінген нәрсеге жұмсалуы және қаражатты ұтымсыз пайдалануға жол бермеуі маңызды. Мысал ретінде – Болат Өтемұратов Қоры аутизммен ауыратын балаларға көмектесетін «Асыл Мирас» орталықтары. Оларды көптеп жаңа қалаларда ашылуда және қор балаларға жүйелі көмек көрсетуге тырысады, бұл ретте мемлекет мұны әлі жасай алмайтын немесе қаламайтын бағыттарда».
2015 жылдан бастап аутизм орталықтарына диагностикаға 8 мыңнан астам бала жазылды, түзету бағдарламаларына 4,5 мың бала түсті, 2,9 мың бала бітірді. Орталықтарда балаларға қажетті дағдыларды дамытуға және қазіргі қоғамға бейімделуге көмектеседі. Ата-аналарға әлеуметтік сабақтарда оқытылады, оларға аутизмнің ауру емес екенін және балаларға қол жеткізген жетістіктерін нығайтуға қалай көмектесуге болатынын үйретеді. Егер бұрын АСА шалдыққан балалары бар отбасылар өз бетінше қалдырылса немесе оңалту үшін шетелге қомақты ақшаға баруға мәжбүр болса, енді олар «Асыл Мирас» орталықтарынан көмек ала алады.
Петропавлда аутизм орталығы жаңа ғимараттың бірінші қабатында 500 шаршы метр аумақта орналасқан. Жыл соңына дейін қор қаражаты есебінен орталыққа оттегі барокамерасы қойылады. Бұл аутизм спектрі бұзылған балаларды оңалту үшін қажет.
«Орталықтағы барлық қызметтер тегін және олар жоғары деңгейде көрсетіледі. Біздің құрылтайшымыз: орталықтың қай жерде орналасқаны маңызды емес: Нұр-Сұлтанда немесе Петропавлда қызметтердің сапасы бірдей жоғары болуын талап етеді», – деді Болат Өтемұратова қорының директоры Марат Айтмағамбетов.
«Асыл Мирас» жобасы балаларға көмек көрсетудің тиімді, ғылыми дәлелденген әдістерін ғана пайдаланады. Мысалы, Лос-Анджелестегі Калифорния университетінің Casari зертханасында әзірленген JASPER сөйлеуді оқыту жүйесі сөйлемейтін балалардың 80%-ы үшін сөйлеу дағдыларын алуға көмектесті.